Anders dan bijvoorbeeld de AWBZ is de Zorgverzekeringswet (Zvw) geen verzekering van rechtswege. De Zvw legt aan burgers en verzekeraars de verplichting op met elkaar zorgverzekeringsovereenkomsten te sluiten die aan bepaalde bij en krachtens de Zvw omschreven eisen voldoen. Verzekeringsplichtigen dienen dus zorgverzekeringen te sluiten met privaatrechtelijke verzekeraars. De Zorgverzekeringswet legt een verzekeringsplicht op aan iedereen die van rechtswege AWBZ-verzekerd is. Dit zijn alle ingezetenen, maar ook personen die niet in Nederland wonen maar er wel werkzaam zijn en loonbelasting betalen. De verzekeringsplicht geldt echter niet voor militairen in werkelijke dienst en gemoedsbezwaarden (zie par. 8.1.5). De verzekeringsplicht van gedetineerden wordt voor de duur van de detentie opgeschort.
