Top

2024 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen

Redacteuren: Marian Adriaansen, Jeroen Peters

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Inhoudsopgave

Over dit boek

Door toename van chronisch zieken, de vergrijzing en een afname van het aantal verpleegkundigen staat de Nederlands gezondheidszorg voor grote uitdagingen. Het verpleegkundig perspectief hierbij is van grote waarde. Om dit perspectief meer nadruk te geven, richt het Bachelor Nursing 2030 (BN 2030) opleidingsprofiel zich op (niet-hiërarchisch) leiderschap door verpleegkundigen. Waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen de persoonlijke ontwikkeling met bewustwording van jezelf in relatie tot het beroep, professionele ontwikkeling met het ontwikkelen van een eigen beroepsidentiteit om te kunnen samenwerken en zeggenschap en positionering in de organisatie.

Dit boek helpt met name bachelorstudenten en -verpleegkundigen bij het verwerven en vergroten van leiderschapscompetenties op deze drie gebieden. Het verwerven van leiderschapscompetenties is een voortdurend integraal proces zowel binnen het curriculum als in de praktijk. Het gebruik van Covey's zeven eigenschappen staat centraal in het ontwikkelen van verantwoordelijkheidszin en persoonlijke reflectie. Vanuit dit model wordt ook aangegeven, hoe je als verpleegkundige leiderschap kunt oppakken en invloed kunt uitoefenen.

Het proces van leiderschapsontwikkeling wordt beschreven als een voortdurend integraal proces binnen zowel het curriculum als de praktijk. Het boek biedt theoretische kennis en praktische casussen over persoonlijk en klinisch leiderschap, waarbij de rolontwikkeling van de (student) bachelor verpleegkundige wordt benadrukt. Verder wordt de gedeelde verantwoordelijkheid tussen studenten, verpleegkundigen en organisaties in het bevorderen van professionele leiderschapsontwikkeling benadrukt. Er wordt aangegeven hoe organisaties leiderschap kunnen ondersteunen en hoe verpleegkundigen hun rol in intra- en interprofessionele samenwerking kunnen vervullen.

Het boek wordt aangevuld met een website met tests die inzicht geven in het eigen leiderschap, ondernemendheid, onderzoekend vermogen en rolvervulling binnen teams. De website bevat ook interviews met verpleegkundige rolmodellen en opdrachten om de theorie in de hoofdstukken toe te passen.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Verpleegkundig leiderschap

Samenvatting

Verpleegkundig leiderschap wordt in dit boek opgevat als niet-hiërarchisch leiderschap, waarbij kenmerken uit meerdere leiderschapsmodellen gebruikt kunnen worden. In de huidige periode van transitie van zorg en doorontwikkeling van het beroep is het noodzakelijk dat bachelorverpleegkundigen leiderschap vertonen, met als basis positieve gezondheid die uitgaat van het adaptatievermogen van de cliënt en een verschuiving van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’. Verpleegkundig leiderschap heeft een aantal invalshoeken. Als verpleegkundige moet je ook zelf een persoonlijke ontwikkeling doormaken om goed leiderschap te kunnen en durven vertonen. Daarnaast is klinisch leiderschap van betekenis, met als kenmerken onder meer de toepassing van EBP in de praktijk, het bekrachtigen van de cliënt, morele sensitiviteit en het functioneren als rolmodel. Ook professioneel leiderschap is van belang, onder meer gekenmerkt door samenwerking met andere disciplines, coaching van collega’s en het initiëren tot innovatie. In het verlengde daarvan is professionele zeggenschap belangrijk om in je organisatie de stem van de verpleegkundige op verschillende manieren in het beleid te laten doorklinken.

Marian Adriaansen

2. Klinisch leiderschap

Samenvatting

Klinisch leiderschap binnen de directe patiëntenzorg kan worden omschreven als leiderschap waarbij de bachelorverpleegkundige werkt vanuit gelijkwaardigheid met cliënten en hun naasten en daarbij handelt vanuit haar eigen deskundigheid en vanuit haar rol als belangenbehartiger van de cliënt. Waar nodig empowert zij cliënten en hun naasten. Van belang is dat dit handelen is gebaseerd op een herkenbare visie op gezondheid. Zoals door Covey aangegeven, zijn de eerste vereisten van effectief leiderschap een proactieve houding en het besef dat de effectiviteit van je gedrag afhankelijk is van je eigen beslissingen. Voorwaarde hiervoor is het hebben van een visie; zonder visie kan immers geen koers worden bepaald. En: als je niet weet wat belangrijk is, dan is het onmogelijk om prioriteiten te stellen. Met andere woorden: het is varen op zee zonder kaart en kompas, met als risico dat je rondjes blijft varen zonder vooruit te komen. Van de bachelorverpleegkundige mag worden verwacht dat zij zich als proactieve zorgverlener niet alleen richt op veilige zorg voor de cliënt, maar ook op het ontwikkelen van haar beroep en het nemen van professionele verantwoordelijkheid. Dat vraagt energie en durf en soms rebels leiderschap en beredeneerd afwijken van richtlijnen, afspraken en/of werkwijzen.

Jeroen Peters, Jaap Kappert

3. Persoonlijk leiderschap

Samenvatting

Persoonlijke eigenschappen die bijdragen aan leiderschap hebben te maken met je inleven in de ander en goed begrip hebben van de situatie. Het is van belang dat je je inleeft in de cliënt en hem probeert te begrijpen. Daarvoor dien je zicht te hebben op je persoonlijke en professionele identiteit en op de wederzijdse beïnvloeding in de context, dus op wat de ander en/of de organisatie doet en hoe dit interacteert met jou als persoon en jouw professionele socialisatie. Met andere woorden: om de ander te begrijpen en hem in beweging te brengen, ben je zelf het instrument. Reflectie is een cruciaal hulpmiddel om persoonlijk leiderschap waar te maken binnen de professionele context. Reflectie is niet alleen nodig op individueel niveau, maar ook op teamniveau om te komen tot een gedragen visie (‘Waar staan we nu echt voor?’).

Jeroen Peters, Marlies van Bemmel

4. Leiderschap in teams

Samenvatting

Teams worden meer en meer zelf verantwoordelijk voor de manier waarop zij hun werk organiseren en voor de resultaten die dit oplevert. Dat heeft invloed op de attitude en werkwijze van de individuele teamleden, de manier van samenwerken en de betekenis van verpleegkundig leiderschap. Leiderschap in teams wordt vaak geassocieerd met hiërarchisch leiderschap: het aansturen van het team. Hiermee wordt in dit boek echter vooral vakinhoudelijk en transformationeel leiderschap bedoeld, met een voorbeeldfunctie op basis van deskundigheid, visie, betrokkenheid, motivatie en overtuigingskracht. De kwaliteit van de zorg die het zorgteam levert, staat of valt met de kwaliteit van het leiderschap van de zorgprofessionals en het team als geheel. Dit geldt zowel voor intraprofessionele teams als voor multi- en interprofessionele teams. Waar het verpleegkundig leiderschap zich bij intraprofessionele teams veelal richt op het leiden van innovaties en coaching van het zorgteam, richt het verpleegkundig leiderschap in interprofessionele teams zich vooral op regievoering, hisch werken, persoonsgerichtheid en het up-to-date houden van brede en actuele kennis. Leiderschap hoort thuis bij iedere professional in het verpleegkundig domein en dus bij elk niveau en in elk team.

Anneke van Vught, Marian Adriaansen

5. Continue professionele ontwikkeling

Samenvatting

Een onderdeel van leiderschap is continue professionele ontwikkeling (CPO). Dit betekent dat jij je als individuele professional blijft ontwikkelen, ook zonder een formele opleiding te volgen. Jezelf ontwikkelen is eenvoudiger in een team dat ‘ontwikkelings-minded’ is, en alle teamleden kunnen daaraan bijdragen. Jezelf ontwikkelen doe je als je alert en reflectief bent in je dagelijkse praktijk of als je deelneemt aan een VAR/PAR of kwaliteitscommissie, maar ook het actieve lidmaatschap van een beroepsorganisatie draagt bij aan CPO. Je kunt je EBP-deskundigheid op peil houden door een structuur zoals een Journal Club te initiëren. Wanneer je invloed wilt hebben op je werkorganisatie, kun je deelnemen aan een OR, terwijl het in een team dat te kampen heeft met een hoge werkdruk van belang is om onnodige ‘tijdvreters’ op te sporen om zo plezieriger te kunnen gaan werken en een betere kwaliteit van zorg te ontwikkelen. Dan ontwikkel je je ook op het gebied van meer professionele zeggenschap in je organisatie.

Marian Adriaansen

6. Kwaliteit van zorg

Samenvatting

Er zijn vele manieren om inzicht te krijgen in de kwaliteit van de zorg op je afdeling of werkgebied en binnen de organisatie waarvoor je werkt. Van belang zijn (naast het oordeel van de cliënt) vooral de verpleegkundige zorgresultaten, omdat je deze als professional zelf kunt beïnvloeden. De resultaten van kwantitatieve en kwalitatieve metingen kunnen de basis zijn voor verbetertrajecten. Deze kunnen eenvoudig en eenduidig zijn als ze op je afdeling plaatsvinden, maar ook complex als ze in de hele organisatie worden toegepast. Daarbij wordt een beroep gedaan op de leiderschapskwaliteiten van jou als bachelorverpleegkundige. Die heb je nodig wanneer je samen met het team besluit op welke manier je de kwaliteit van zorg wilt verbeteren. Een proactieve cultuur binnen je afdeling is daarbij een stimulerende factor. Daarnaast is inzicht nodig in wat de beste aanpak is en welke professionals bij het verbetertraject moeten worden betrokken.

Marian Adriaansen

7. Coördinatie van zorg

Samenvatting

Coördinatie van zorg is nodig in verschillende mate van intensiteit, afhankelijk van de complexiteit van de zorgvraag en het aantal organisaties dat daarbij betrokken is. De mate van coördinatie kan in de tijd fluctueren tussen meer en minder intensief. Extra aandacht is nodig voor coördinatie en in het verlengde daarvan belangenbehartiging bij mensen met weinig gezondheidsvaardigheden, omdat zij niet als vanzelfsprekend kunnen voldoen aan de maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van zelfregie en zelfmanagement. Leiderschap vraagt van de verpleegkundige dat zij zich bewust is van multidisciplinaire netwerkzorg over meerdere domeinen heen, waarbij meerdere organisaties en professionals betrokken zijn: integrale zorg. Binnen een afgestemd deel het netwerk (keten) kan zij zorgdragen voor continuïteit en samenhang met zo mogelijk een adequate overdracht naar een volgend stukje van de keten. Zorgprogramma’s die zich richten op een enkele aandoening zijn niet altijd passend, omdat vaak sprake is van multimorbiditeit bij de patiënt, wat extra eisen stelt aan het coördinerend vermogen van de verpleegkundige.

Marian Adriaansen, Minke Nieuwboer

8. Leidinggeven aan innovatie en implementatie

Samenvatting

Startend vanuit een ogenschijnlijk simpel idee weten verpleegkundigen het zorgproces vaak te verbeteren. Het initiëren van veranderingen en het doorvoeren van kwaliteitsverbeteringen zijn ook taken van de bachelorverpleegkundige. Het 5T-model is hierbij een goede ondersteuning. De grootte van het project is daarbij niet van belang; telkens moeten dezelfde stappen worden doorlopen. In de loop van het proces merk je vaak dat het belang voor de organisatie en de maatschappij groter zijn dan je had verwacht en mogelijk zullen ook anderen enthousiast worden. De kans bestaat dat jij je inhoudelijk verantwoordelijk bent gaan voelen voor het idee en het naar je toe weet te trekken. Soms is dat goed, omdat je als verpleegkundige gewenste aanvullende expertise levert, soms kun je je er zelf actief voor inzetten. Met deze wetenschap mag je je er als professional niet van laten weerhouden om vernieuwingen en verbeteringen te initiëren. Je kunt vanuit shared governance betrokken blijven bij de innovatie. In de komende jaren zal de transitie in de zorg steeds meer handen en voeten krijgen. Op kleinere en grotere schaal gaan we initiatieven zien die verbetering van de zorg voor cliënten in de gehele keten ten doel hebben. Er zal een nieuw samenspel ontstaan tussen zorgprofessionals rondom de cliënt en in nauw contact met de cliënt. Dat vormt een kans, een uitnodiging en ook een uitdaging voor de verpleegkundige.

Erwin Joosten, Ignas Jansen

9. Economische aspecten van de gezondheidszorg

Samenvatting

De uitvoering van zorg is complex, maar de regelgeving en financiering van de zorg zijn nog veel complexer. Het is dan ook begrijpelijk, maar onterecht dat verpleegkundigen hierin over het algemeen niet geïnteresseerd zijn. Het vak verpleegkunde en een goed begrip van financiën gaan hand in hand. Goed begrip van financiën zal de impact van verpleegkundigen op de gezondheidszorg vergroten en hen in staat stellen om bij te dragen aan positieve veranderingen in de gezondheidszorg. Verpleegkundigen kunnen vanuit hun rol, samen met de cliënt/patiënt, de beschikbare middelen optimaal inzetten, zodat ze de best mogelijke zorg kunnen bieden. Financieel inzicht is dus noodzakelijk voor verpleegkundigen bij het handhaven van patiëntgerichte zorg, juist in situaties waarin budgettaire beperkingen een rol spelen. Verpleegkundigen zullen hun patiënt willen ondersteunen bij het maken van goed keuzes en de diverse regelingen moeten kunnen uitleggen. In dit hoofdstuk richten wij ons vooral op de langdurige zorg en de medisch specialistische zorg.

Lies Zuidema

Nawerk

Titel: Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen
Redacteuren: Marian Adriaansen
Jeroen Peters
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-3016-4
Print ISBN: 978-90-368-3015-7
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-3016-4

Bohn Stafleu van Loghum

Welkom bij THIM Hogeschool voor Fysiotherapie & Bohn Stafleu van Loghum

Registreer

Login

Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen

Over dit boek

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Verpleegkundig leiderschap

2. Klinisch leiderschap

3. Persoonlijk leiderschap

4. Leiderschap in teams

5. Continue professionele ontwikkeling

6. Kwaliteit van zorg

7. Coördinatie van zorg

8. Leidinggeven aan innovatie en implementatie

9. Economische aspecten van de gezondheidszorg

Nawerk