Skip to main content
Mijn bibliotheek
Ga naar:
Nieuws Boeken Tijdschriften Toetsvragen Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
BSL Shop
Inloggen

Welkom bij THIM Hogeschool voor Fysiotherapie & Bohn Stafleu van Loghum

THIM Hogeschool voor Fysiotherapie heeft ervoor gezorgd dat je Mijn BSL eenvoudig en snel kunt raadplegen. Je kunt je links eenvoudig registreren. Met deze gegevens kun je thuis, of waar ook ter wereld toegang krijgen tot Mijn BSL. Heb je een vraag, neem dan contact op met helpdesk@thim.nl.

» Andere revante producten voor THIM studenten en medewerkers.

Registreer

Om ook buiten de locaties van THIM, thuis bijvoorbeeld, van Mijn BSL gebruik te kunnen maken, moet je jezelf eenmalig registreren. Dit kan alleen vanaf een computer op een van de locaties van THIM.

Eenmaal geregistreerd kun je thuis of waar ook ter wereld onbeperkt toegang krijgen tot Mijn BSL.

Login

Als u al geregistreerd bent, hoeft u alleen maar in te loggen om onbeperkt toegang te krijgen tot Mijn BSL.

Inloggen
Top

2025 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen

De stappen naar zelfmanagement

Auteurs: Renske Mol, Marieke van der Burgt

Uitgeverij: BSL Media & Learning

Inhoudsopgave
insite
ZOEKEN

Over dit boek

Ondersteuning van zelfmanagement wordt steeds belangrijker voor de verpleegkundige. Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen. De stappen naar zelfmanagement biedt een methodische, persoonsgerichte aanpak van voorlichting, en ondersteuning van zelfmanagement. De stappenreeks van gedragsverandering (openstaan – begrijpen – willen – kunnen – doen – blijven doen) is daarbij een praktisch handvat.

Het boek sluit aan bij Bachelor of Nursing 2030 en de CanMeds-rollen. Voorlichting wordt uitgewerkt vanuit het concept ‘positieve gezondheid’ en samen beslissen. In dit boek ligt het accent op mensen met chronische gezondheidsproblemen. Daarnaast is er is aandacht voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, communicatie bij e-health en preventie. Theorie van gedragsverandering is gekoppeld aan praktijkvoorbeelden. De communicatieve skills bij de stappen kunnen worden ingezet bij gesprekken over gedragsverandering, slecht nieuws en rouw en samen beslissen. Ook motiverende gespreksvoering komt aan bod. Studenten kunnen oefenen aan de hand van interactieve gesprekssimulaties. Er zijn video’s van voorlichtings- en ondersteuningsgesprekken. Ter ondersteuning van docenten en studenten zijn samenvattingen en leerdoelen toegevoegd.

Dit boek is bestemd voor studenten verpleegkunde (hbo-v), studenten verpleegkundige vervolgopleiding, verpleegkundigen, praktijkondersteuners, nurse practitioners, verpleegkundig specialisten. Renske Mol is docent gespreksvaardigheden aan de opleiding HBO-verpleegkunde Fontys Hogeschool Eindhoven. Daarnaast geeft zij trainingen op het gebied van communicatie, stress-sensitief werken en ervaringsdeskundigheid. Marieke van der Burgt is auteur van boeken over patiëntenvoorlichting en de gezondheidszorg.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag
Samenvatting
Gezondheidsproblemen stellen mensen voor uitdagingen. Zorg is vaak gericht op het gezondheidsprobleem en de klachten. Vooral bij chronische gezondheidsproblemen kan het effectiever zijn om de focus te leggen op het omgaan met gezondheid en gezondheidsproblemen, (zelfmanagement) en ondersteuning. Bij het concept positieve gezondheid staat niet de klacht centraal, maar de veerkracht van mensen en wat hun leven zinvol maakt. En dat leidt tot ‘een ander gesprek’. Dat gesprek gaat over wat de patiënt als belangrijkste verbetering ziet en wat hij daaraan zou willen doen (gedrag). Zo kan hij weer grip op zijn leven krijgen. De activiteiten die een patiënt gaat ondernemen zijn gericht op ‘je beter voelen, je fitter voelen’: gezondheidsbevordering. Verandering van leefstijl staat centraal. Ook preventie kan bijdragen aan gezondheid. In dit hoofdstuk komen verschillende manieren aan bod waarop gewerkt kan worden aan gezondheid: voorlichting en zelfmanagementondersteuning, gezondheidsbevordering en preventie. De veranderingen in het denken over gezondheid en zelfmanagement maken al deze vormen in de toekomst nog belangrijker voor de verpleegkundige. Evenals werken aan preventie, zowel individueel als doelgroepgericht.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
2. Omgaan met ziekte en verlies
Samenvatting
Mensen gaan verschillend met ziekte en verlies om. Door de verschillen te herkennen en te begrijpen, kan de verpleegkundige ondersteuning op maat bieden. Ziekte stelt mensen voor nieuwe taken. Levenservaringen en gezondheidsvaardigheden bepalen hoe ze hiermee omgaan. Voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is het lastig gezondheidsinformatie te begrijpen en te bespreken. Hun zelfmanagement is daarom vaak minder adequaat. Bij gezondheidsproblemen zoeken mensen een nieuw evenwicht. Dat vraagt om adaptieve opgaven. Dit proces heet coping. Coping wordt onderscheiden in actieve, passieve, probleemgerichte en emotiegerichte coping. Mensen beschikken daarbij over verschillende strategieën. Meestal levert probleemgerichte, actieve coping het meeste op. Denkpatronen kunnen adequate coping belemmeren. De Rationeel-Emotieve Therapie (RET) is een techniek om belemmerende denkgewoonten te bespreken en te helpen vervangen door zinvollere gedachten. Soms zijn nieuwe vaardigheden nodig. Denkers en doeners leren die op een eigen manier. Ziekte en verlies leiden tot verdriet en rouw met verschillende rouwtaken.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
3. Gesprekken over zelfmanagement
Samenvatting
Dit hoofdstuk biedt een theoretisch kader voor persoonsgerichte en gedragsgerichte zelfmanagementondersteuning door de verpleegkundige. Bij zelfmanagement of eigen regie gaat het om gedrag: dagelijkse beslissingen nemen en aanpassen van gedrag. Verschillende modellen beschrijven het gedragsveranderingsproces. Het determinantenmodel (ASE-model) beschrijft de determinanten van de intentie (motivatie), barrières en vaardigheden en de uiteindelijke gedragsverandering. Het ‘stages of change’-model beschrijft de stadia precontemplatie, contemplatie, preparatie, actie en behoud. Voor de verpleegkundige beroepsuitoefening is de stappenreeks ontwikkeld: Openstaan, Begrijpen, Willen, Kunnen, Doen en Blijven doen. De stappenreeks beslaat het gehele traject vanaf het zich (nog niet) bewust zijn van een probleem tot en met volhouden van de gedragsverandering. Soms doorloopt de patiënt alle stappen in een gesprek, soms een of enkele stappen. De verpleegkundige bespreekt met de patiënt zijn wensen en mogelijkheden voor zelfmanagement en zorg. Zij werkt daarbij met de stappen van samen beslissen. Motiverende gespreksvoering helpt om te reageren op weerstand van de patiënt en de ambivalentie te vergroten.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
4. De stap Openstaan
Samenvatting
Dit hoofdstuk geeft handvatten voor de eerste en meest essentiële stap van blijvende gedragsverandering en zelfmanagement: de stap Openstaan. Openstaan is op elk moment in een contact van belang, niet alleen bij het begin. Openstaan verwijst naar de bereidheid om van gedachten te wisselen over de gezondheid en naar oplossingen te zoeken. Behoeften van de patiënt, emoties, stress, een drukke omgeving en de manier waarop de verpleegkundige de samenwerking vormgeeft kunnen het openstaan namelijk beïnvloeden. De verpleegkundige observeert voortdurend signalen van aandacht of afhaken. Daarbij is persoonlijke aandacht van groot belang. De verpleegkundige gaat na welke vragen en behoeften de patiënt heeft. Ze biedt ruimte voor emoties van de patiënt. Samen stellen ze de agenda op voor het gesprek. Tijdens het contact kan de verpleegkundige andere mensen inschakelen om de communicatie te ondersteunen, zoals een zorgconsulent of tolk. Een open gesprek en een goede samenwerkingsrelatie helpen bij deze stap.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
5. De stap Begrijpen
Samenvatting
Begrijpen omvat het opnemen, verwerken en onthouden van informatie. Deze stap is van belang voor gedragsverandering. Weten wat er aan de hand is of wat je zelf kunt doen geeft controle. Verschillende factoren zijn van invloed op de stap: voorkennis, behoefte aan informatie, soorten informatie en de hoeveelheid informatie. Gaandeweg het contact ontwikkelt de verpleegkundige inzicht daarin. Essentieel in haar ondersteuning is aan te sluiten bij de behoeften van de patiënt. Zij heeft in de stap Openstaan al samen met de patiënt een agenda opgesteld. Bij het geven van informatie is interactie van belang. Andere criteria worden genoemd in de vijf B’s van de stap Begrijpen. De informatie is Belangrijk, Bruikbaar, Betrouwbaar en Begrijpelijk. En de verpleegkundige bespreekt de informatie zó dat de patiënt de informatie onthoudt. Dat heet ook Beklijven, de vijfde B. De verpleegkundige gebruikt passende hulpmiddelen. Wanneer de verpleegkundige en de zorgvrager niet dezelfde taal spreken, schakelt de verpleegkundige ondersteuning in.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
6. De stap Willen
Samenvatting
Dit hoofdstuk biedt de verpleegkundige praktische handvatten voor ondersteuning bij de stap Willen. Daarin ontwikkelt en vergroot de patiënt motivatie om zijn probleem aan te pakken (gedrag) en om een oplossing te kiezen. Attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit (ASE) bepalen samen de uitkomst: de keuze voor een aanpak. Attitude verwijst naar denkbeelden (opvattingen, waarden, voor- en nadelen). Sociale invloed verwijst naar de steun uit de omgeving. Eigen effectiviteit is het vertrouwen in eigen kunnen. De verpleegkundige oriënteert zich op de ASE-factoren en stemt haar aanpak daarop af. Samen met de patiënt onderzoekt ze de zienswijze van de patiënt en nodigt hem uit voor- en nadelen van oplossingen af te wegen (attitude). Ze bespreekt hoe de patiënt steun kan vragen en versterkt de eigen effectiviteit door succeservaringen te bieden via kleine, haalbare stappen in de gedragsverandering. Contact met ervaringsdeskundigen of lotgenoten kan een goede bijdrage leveren.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
7. De stap Kunnen
Samenvatting
Dit hoofdstuk gaat over de verpleegkundige ondersteuning bij het uitvoeren van nieuw gedrag. De stap Kunnen verwijst naar het vermogen een handeling of aanpak in het dagelijks leven uit te voeren. Daarvoor heeft een patiënt specifieke vaardigheden nodig. Het kan gaan om handelingsvaardigheden (motorische, uitvoeringsvaardigheden), planningsvaardigheden, vaardigheden in contact met anderen en probleemoplossende vaardigheden. Tegenover vaardigheden staan barrières: problemen die de patiënt kan tegenkomen zoals gebrek aan tijd, moeheid, gewoonten, moeite met vinden van een balans. De verpleegkundige brengt de vaardigheden en barrières in kaart. Met duidelijk gegeven instructies en door het nieuwe gedrag in kleine haalbare stappen te oefenen, doet de patiënt succeservaringen op. Om de transfer naar uitvoering thuis voor te bereiden, bespreekt de verpleegkundige met de patiënt welke problemen zich mogelijk kunnen voordoen (anticiperen) en helpt bedenken hoe hij die kan oplossen.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
8. De stap Doen
Samenvatting
De verpleegkundige biedt ondersteuning wanneer een patiënt nieuw gedrag gaat uitvoeren. Ook als het om een handeling of gedrag thuis gaat. De patiënt staat ervoor open, heeft de motivatie en beschikt over vaardigheden die nodig zijn om dat in zijn dagelijks leven te gaan doen. In het dagelijks leven blijkt pas of de patiënt het geleerde kan toepassen. De stap Doen heeft betrekking op de korte termijn. Factoren die een rol spelen zijn concrete afspraken, maatwerk en een concreet doel. Bij de begeleiding houdt de verpleegkundige deze factoren voor ogen. Om de stap Doen te ondersteunen formuleert de verpleegkundige in samenspraak met de patiënt concrete afspraken (goalsetting). Ze zorgt ervoor dat ze haalbaar zijn, op maat voor de patiënt en inpasbaar in zijn dagelijks leven. Zo nodig besteedt ze aandacht aan de voorgaande stappen van gedragsverandering.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
9. De stap Blijven doen
Samenvatting
Blijven doen is de laatste stap van gedragsverandering. Het doel is dat nieuw gedrag wordt ingebouwd in het dagelijks leven en als gewoon wordt ervaren. Dat vraagt zelfmanagement van de patiënt. Daar werkt de verpleegkundige vanaf het begin van de zorg naar toe. Feedback op het resultaat werkt stimulerend. Verklaren van falen of slagen (attributies) helpt het gedrag vol te houden. De verpleegkundige brengt de relevante factoren van de stap Blijven doen in kaart. Ze werkt met korte- en langetermijndoelen en ondersteunt het inbouwen van het gedrag in het dagelijks leven, zodat het een gewoonte wordt. Ze besteedt aandacht aan wat goed is gegaan, geeft positieve feedback en helpt de patiënt gemotiveerd te blijven. Ze analyseert samen met de patiënt eventuele terugval. Samen kijken ze vooruit naar risicosituaties en manieren om daarmee om te gaan. Ze leert de patiënt probleemoplossende vaardigheden aan en biedt een vervolgafspraak of nazorg als dat mogelijk is.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
10. E-health
Samenvatting
E-health wordt steeds belangrijker. Hoewel e-health niet alle fysieke zorg zal vervangen, zal er steeds meer sprake zijn van hybride zorg. De ontwikkeling gaat steeds meer in de richting van ‘digitaal als het kan, fysiek als het moet’. De meeste communicatievaardigheden zijn bij gebruik van e-health niet anders dan bij een gesprek waarin je met elkaar aan tafel zit. Wel vragen ze soms extra aandacht. Er zijn e-healthinstrumenten die zelfmanagement ondersteunen, zoals het online patiëntenportaal, telemonitoring en digitale zelfmanagementprogramma’s voor chronisch zieken. Het kan nodig zijn patiënten te ondersteunen bij het gebruik van e-health, zoals online een afspraak maken, een digitale keuzehulp invullen of gegevens invullen in een applicatie voor telemonitoring. Niet voor iedereen is dat vanzelfsprekend of gemakkelijk. Basale digitale vaardigheden zijn hiervoor nodig. De verpleegkundige kan op verschillende manieren ondersteuning bieden bij het gebruik van e-health, bijvoorbeeld door voorlichting en begeleiding op locatie. Daarnaast kan ze verwijzen naar andere, soms externe, ondersteuning zoals een training en een helpdesk.
Renske Mol, Marieke van der Burgt
Nawerk
Meer informatie
Titel
Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen
Auteurs
Renske Mol
Marieke van der Burgt
Copyright
2025
Uitgeverij
BSL Media & Learning
Elektronisch ISBN
978-90-368-3140-6
Print ISBN
978-90-368-3139-0
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-3140-6